Een kind alleen op de vlucht. Schuilende mensen in metrostations. Moeders die hun zonen moeten achterlaten aan het front. Verscheurde families. Bombardementen. Scherven van granaten. Verlaten huizen. Verwoeste steden. Gebroken harten. Angst, tranen, ongeloof.
Veel mensen, ieder met een eigen verhaal, vluchten uit oorlogsgebieden zoals Afghanistan, Syrië, Somalië en nu ook Oekraïne. Ze arriveren op vreemde, nieuwe plekken, maar zijn nog niet meteen verlost van het geweld. Velen dragen nog lange tijd onzichtbare wonden met zich mee.
Wie uit een oorlog komt, heeft vaak nog een lang ‘gevecht’ te voeren. “De stress verdwijnt niet zomaar bij het betreden van een veilig land”, aldus Paul van Rooij, die als GZ-psycholoog van Sterk Huis hulp biedt aan alleenstaande minderjarige vreemdelingen van 15 tot 21 jaar.
Stress
“Het feit dat je gedwongen je familie en vertrouwde cultuur hebt achtergelaten en dat je hier – soms in vijandigheid, want niet alle vluchtelingen worden met liefde ontvangen – iets nieuws moet opbouwen, brengt veel stress met zich mee. Alles is nieuw: de taal, omgeving en gebruiken. Daarnaast lopen er vaak nog procedures rondom verblijfsvergunningen en gezinshereniging. Dit alles zorgt ervoor dat deze mensen, die verschrikkelijke dingen hebben meegemaakt tijdens de oorlog en hun vlucht, de eerste jaren nog meer stress opbouwen en niet toekomen aan het verwerken van trauma’s.”
Trauma
Paul: “Bij Sterk Huis bieden we deze mensen opvang, begeleiding en traumabehandeling. Maar niet iedereen staat meteen open voor behandeling. Veel van deze jongeren hebben een andere gezondheidsbeleving en dragen ook andere redenen en oplossingen aan voor hun klachten. Ze vinden het moeilijk om over hun ervaringen te praten, stoppen het ver weg en richten de blik naar voren. Sommige mensen lukt het om met hulp van de omgeving en eigen veerkracht traumatische gebeurtenissen een plek te geven, maar andere mensen ontwikkelen een posttraumatische stressstoornis (PTSS) met bijbehorende klachten.”
Klachten
Volgens Paul moet je daarbij denken aan slaap- en concentratieproblemen, herbelevingen met flashbacks, hyperalertheid, schrikachtigheid, stemmingswisselingen, lichamelijke klachten, angsten, snel geïrriteerd raken of zindelijkheidsproblemen bij kinderen. “In Nederland zeggen we: als je een trauma hebt, moet je erover praten. Maar voor deze alleenstaande minderjarige vluchtelingen werkt dat meestal anders. Ze zitten vaak nog in een overleefstand en missen een steunend netwerk, waardoor ze er nog niet voor openstaan. Pas als er meer rust en stabiliteit is en gezinshereniging heeft plaatsgevonden, ontstaat er ruimte om bij alle gebeurtenissen stil te staan en hulp te accepteren.”
Behandeling
“Wij bieden dan onder meer cognitieve gedragstherapie en EMDR aan, waarmee veel klachten verminderen. Ook bekijken we momenteel de mogelijkheden voor Narrative Exposure Therapy, vaak gebruikt voor de behandeling van PTSS als gevolg van langdurige en/of meervoudige traumatisering van vluchtelingen. Hierbij wordt op verhalende wijze een levenslijn gemaakt, waarin zowel de positieve als traumatische levensgebeurtenissen een plek krijgen.”
Cultuur- en traumasensitief
Paul vervolgt: “Bij Sterk Huiswerken we altijd cultuur- en traumasensitief. Vanuit onze cultuursensitieve benadering hebben we oog voor de achtergrond van mensen. We willen weten wat iemand meeneemt vanuit het land van herkomst. Dit is waardevol bij het vinden van een nieuwe plek, het samenvoegen van culturen en ook bij de traumaverwerking. We zeggen vaak: we willen jou eerst snappen voordat wij begrepen willen worden. Vanuit onze traumasensitieve benadering kijken we daarnaast achter het gedrag van mensen. We onderzoeken waar het gedrag vandaan komt en waarom iemand op een bepaalde manier reageert.”
(Veer)kracht
“Meestal is een trauma de ervaring van één persoon, die vaak aan anderen voorbijgaat”, aldus Paul. “Maar een oorlogstrauma is iets collectiefs, het betreft een grote groep mensen. Dit maakt de schokkende gebeurtenissen niet minder erg, maar naast alle machteloosheid, onzekerheid en het gevaar ervaren mensen ook steun aan elkaar, wat troostend en helend kan zijn. Daarnaast laten mensen vaak ook een grote kracht zien. Denk aan alle jongeren die tijdens hun vlucht de halve wereld hebben overgezworven. Bij onze behandelingen is daarom niet alleen aandacht voor de trauma’s, maar ook voor de (veer)kracht van mensen.”
Triggers
Paul gunt ieder oorlogsslachtoffer de juiste behandeling, om te voorkomen dat trauma’s en bijbehorende klachten blijven overheersen. “Voor deze mensen zijn nieuwe oorlogen vaak een trigger. Dat maakt de oorlog in Oekraïne ook weer zichtbaar. Veel oud-militairen of mensen die een oorlog hebben meegemaakt, ervaren opnieuw veel klachten en herbelevingen. Ook moeten we stilstaan bij mensen die, ondanks een nieuw thuis, nog iedere dag veel stress ervaren omdat familieleden nog altijd in gevaar zijn in hun thuisland.”
Kinderen
“Voor herstel is veiligheid en stabiliteit nodig”, zegt Paul. “Dit hoop je ook voor alle kinderen uit de oorlog die snel weer gewoon kind moeten zijn met spel, activiteiten en sociale contacten. Ook voor kinderen die zelf geen oorlog meemaken, kan de oorlog in Oekraïne dreigend zijn. Kinderen kunnen de situatie zelf niet goed overzien, wat soms angstig maakt. Betrek je kind daarom bij de gebeurtenissen, zonder het te overvoeren of bang te maken. Volg waar je kind nieuwsgierig naar is en geef kort en bondig antwoord. Vertel dat jij als volwassene ook niet alles weet en het soms spannend vindt. Zo laat je zien dat de reactie van je kind heel normaal is in deze abnormale tijd.”
