Blauwe Maan is een organisatie die hulp biedt aan slachtoffers van seksueel misbruik en hun naasten (ouders, partners, broers en zussen). Ze bieden onder andere individuele hulp, lotgenotencontact en zelfhulptraining. Ook trainen ze hulpverleners om zelf met deze doelgroep aan de slag te gaan en werken ze aan preventie door bijvoorbeeld op scholen voorlichting en workshops te geven. In samenwerking met Sterk Huis hebben maatschappelijk werkers Nicole Akkermans en Suzanne van Boekhout een drieluik training gegeven aan coördinatoren van wijkteams. Wat kun je als hulpverlener doen om slachtoffers te helpen?
De training bestond uit drie dagen. Serife Cetin en Jesse Lapien vertelden op dag één meer over seksuele gezondheid, de tweede dag kwam grensoverschrijdend gedrag en seksueel misbruik aan bod en de derde dag was gewijd aan het vlaggensysteem). De tweede dag werd gegeven door Blauwe Maan en Suzanne vertelt wat er aan bod kwam: “We hadden de dag ingedeeld in verschillende thema’s. We spraken over geheimen delen, victim blaming, overlevingsstrategieën en coping.”
Geheimen delen
Voor een slachtoffer van seksueel misbruik is het vaak en enorme stap om naar buiten te treden. “Het heeft veel gevolgen als het verhaal wordt gedeeld. Het slachtoffer is bijvoorbeeld bang niet geloofd te worden of dat anderen erachter komen,” vertelt Suzanne. “Het hebben van een geheim, maak dat slachtoffers zich distantiëren en in een isolement raken.” Een hulpverlener kan een slachtoffer helpen met het naar buiten brengen van zijn of haar verhaal. Wat daaraan bijdraagt, vertelt Nicole: “Duidelijk maken dat het bespreekbaar is, er expliciet naar vragen als je het vermoedt. Als je hier weinig ervaring mee hebt, weet je misschien niet goed wat je moet doen. Ook dat mag je gewoon benomen. Aangeven dat je iemand hoort, iemand gelooft en wil helpen, is al genoeg.”
Victim blaming
Suzanne vult aan: “Zonder oordeel luisteren is heel belangrijk. Slachtoffers zijn vaak bang niet geloofd te worden.” Al snel gaat het over victim blaming. Suzanne zegt: “Daar doen we allemaal aan mee. Door te denken dat iemand het er zelf naar gemaakt heeft of te vragen waarom iemand niet eerder iets verteld heeft. Alleen al de vraag ‘Had je alcohol gedronken?’ kan confronterend zijn en oordelende overkomen.” Nicole: “Een slachtoffer geeft zichzelf vaak al de schuld en dit is dan absoluut niet helpend. Vragen naar het verhaal en daar geen oordeel over vellen, kan wel helpen.” Suzanne: “Victim blaming is soms schadelijker dan het misbruik zelf. 99% van de slachtoffers voelt zich al schuldig en dat bevestigen maakt het erger.”
Overlevingsstrategieën
Weten hoe het brein werkt en welke reacties jouw lichaam heeft bij een verkrachting, kan helpen bij begrip. We kennen allemaal de fight, flight, freeze reacties. Suzanne vertelt dat bij verkrachtingen voornamelijk het verstarren voorkomt: “Er is eigenlijk altijd een ongelijke machtsverhouding of het gaat om iemand die fysiek sterker is. Het lichaam verstart dan om te overleven. Ook vinden er fysieke reacties plaats. Het komt vaak voor dat een slachtoffer vochtig wordt of een erectie krijgt, om meer pijn en schade te voorkomen. Een slachtoffer kan zich hiervoor schamen. Door aan te geven dat dat vaak voorkomt en zelfs een normale, helpende reactie van het lichaam is, kan ook schuldgevoel helpen verminderen.” Zonder oordeel helpen is dus het belangrijkste advies.
Omstanders
Doordat seksueel misbruik enorm onder aandacht is, hebben meer mensen er kennis van en wordt er makkelijker over gepraat. Dat is positief omdat iemand er geen jaren mee blijft rondlopen, maar heeft ook een andere kant. Suzanne: “Stel je ziet een slachtoffer op televisie en vrienden of andere gezinsleden veroordelen het slachtoffer, dan kan dat er juist voor zorgen dat iemand niets durft te zeggen. Daarnaast is het erg confronterend als het steeds onder de aandacht is.” Wat kunnen omstanders doen om te helpen? Nicole: “Als je iets ziet gebeuren, zeg er dan wat van. Ga naar diegene toe en zeg gewoon ‘Ik zag dat en dat gebeuren, is dat okay voor jou?’. Wees alert op jouw omgeving. Alleen al het feit dat je ernaar vraagt, kan helpen. Dat het slachtoffer denkt ‘Dat was dus niet okay…’. En pas dus op het geven van jouw mening, spreek niet alles uit wat in je gedachten opkomt, vooral niet als het richting victim blaming gaat. Als je een ander iets hoort zeggen, kun je vragen wat ze precies bedoelen. Vaak weten ze niet goed wat ze zeggen (‘Je gaat toch gillen, rennen?’). Dat is dus niet zo, maar het is onbekend.”
Coping
Slachtoffers van seksueel misbruik kunnen verschillende coping strategieën laten zien na zo’n traumatische gebeurtenis. Nicole: “De één stort zich volledig op zijn werk, de ander beschadigt zichzelf of verdooft zijn of haar gevoel met middelen. Ook zelfbeschadiging door seks (het vermijden of het juist opzoeken ervan) komt voor. Je kunt letten op lichamelijke signalen en reageren op een gedragsverandering. Vraag ernaar ‘Heeft iemand iets gedaan wat je niet prettig vond?’. Het bespreekbaar maken, kan nooit kwaad.” Suzanne benadrukt nogmaals: “Praat erover, dat is echt het belangrijkste. Stel een slachtoffer gerust, zeg dat het knap is dat hij of zij dit deelt, laat weten dat je het gelooft. Wees ook trots op jezelf, want jij wordt in vertrouwen genomen en dat zegt ook wel wat. Wees ook transparant. Je kunt prima zeggen ‘Ik schrik hiervan’. Je kan jouw eigen gevoel ook delen. Als het misbruik nog speelt en je weet niet wat te doen. Pak de meldcode erbij ga de stappen af, bel Veilig Thuis en vraag advies.”
