“Een trauma is een negatieve of heftige ervaring. Zo’n ervaring kan eenmalig zijn, maar ook een aaneenschakeling van ervaringen gedurende een langere periode”, verklaart Paul het begrip trauma. Zijn collega Miriam vult hem aan: “Die ervaringen kunnen zo heftig zijn, dat ze voor een kind als levensbedreigend voelen. Een zeer dreigende situatie, waarbij het stressniveau erg verhoogt.”
Trauma’s kun je onderverdelen in verschillende typen. Danny: “Een type 1 trauma is een enkelvoudig trauma, bijvoorbeeld een auto-ongeluk dat je niet goed kunt verwerken. De cliënten die bij Kompaan en De Bocht komen hebben echter te maken met een meervoudig complex trauma, een zogenaamd gestapeld trauma. Zo erg dat het stress in het brein veroorzaakt, waardoor een kind stil komt te staan in zijn ontwikkeling, wat op vrijwel alle gebieden merkbaar is. Als de stress chronisch is, beschadigt dat de hersenen.” “Het complexe zit ‘m er ook vaak in dat zo’n vervelende ervaring juist is aangedaan door degene van wie het kind zorg en bescherming moet krijgen”, aldus Miriam. “Dat maakt het ook ingewikkeld. Mama is soms heel aardig, maar als het psychisch niet goed met haar gaat of als ze onder invloed is, dan is het opeens een heel andere mama.”
Anita maakt kinderen met een vroegkinderlijk chronisch trauma in de dagelijkse praktijk mee. “Ik zie veel boosheid bij de kinderen, die vaak zelf niet weten waar die woede vandaan komt. Er hoeft maar iets kleins te gebeuren of de ‘vulkaan’ barst uit. Kinderen kunnen zich tegen iedereen om zich heen
gaan afzetten of juist allemansvrienden worden.” Paul haakt daarop in: “Je ziet ook -verschillen tussen jongens en meisjes, zeker bij oudere jeugd. Meisjes leggen vaak de schuld bij zichzelf en krijgen depressieve klachten en angsten, met bijvoorbeeld leerproblemen of zelfbeschadiging tot gevolg. Terwijl jongens veel meer naar buiten treden en de conflictvorm hanteren: alcohol- en drugsmisbruik, lastig gedrag op school en moeite met sociale contacten.”
“Het vroegkinderlijk chronisch trauma heeft betrekking op kinderen die voor hun zevende levensjaar die negatieve -ervaringen hebben meegemaakt”, legt Danny uit. “Die groep loopt het meeste risico. Hun jonge brein staat continu onder stress, waardoor ze een andere hersenstructuur aanmaken. Dat is later heel moeilijk te herstellen.” Paul legt uit waar zo’n trauma uit voort kan komen: “Verwaarlozing, mishandeling, misbruik en huiselijk geweld. Een trauma kan heel verschillend zijn, de uitwerking volgt echter vaak dezelfde patronen.”
Regelmatig wordt gezien dat de ouders van kinderen met een gestapeld trauma zelf vroeger ook traumatische ervaringen hebben gehad. Danny: “Wat wij proberen te doen is om ook de ouders duidelijk te maken dat de schuld niet altijd bij hen ligt. Zij hebben zelf nooit geleerd hoe een normale opvoeding gaat. Onze behandeling begint met het meenemen van ouders in de werking van het brein van hun kind en eigenlijk ook hun brein. We merken dat veel ouders zich gehoord voelen, omdat wij niet die bestraffende vinger opsteken. Dan zie je zowel ouders als kinderen ontspannen. Vaak is het nodig dat ouders ook eerst met hun eigen onverwerkte trauma’s aan de slag gaan.”
“Binnen Kompaan en De Bocht wordt er gewerkt met de behandelmethode Slapende Honden? Wakker Maken!, gericht op de traumaverwerking van kinderen. Het uitgangspunt van deze methode is dat kinderen hun heftige negatieve ervaringen niet blijven wegstoppen, maar dat ze die onder ogen zien en er lering uit trekken. Kinderen krijgen vanuit de behandelgroep ‘tools’ aan-gereikt, om dit aan te kunnen en te durven. Anita: “We doen bijvoorbeeld een kluisoefening, waarbij kinderen hun nare gedachten in een zelfgemaakte kluis stoppen. Dromenvangers kunnen helpen als kinderen nachtmerries hebben. Veel kinderen hebben nooit geleerd hoe ze hun emoties kunnen uiten en wij doen ze die handreikingen. Het grote voordeel is dat we allerlei behandelvormen in de groep kunnen toepassen, zonder dat de kinderen in de gaten hebben dat ze behandeld worden. Je kunt het letterlijk tussen de soep en de aardappelen doen. Op die -manier kun je zelfs psycho-educatie aan kleuters geven.”
“Een ander belangrijk onderdeel van de verwerking is dat we een traumaverwerkingsverhaal (een beeldverhaal) van het leven van het kind maken”, vertelt Danny. “De tekst daarbij komt van de ouders. Hoe is zo’n leven verlopen en welke keuzes zijn er gemaakt en door wie? Kinderen geven zichzelf vaak de schuld van hetgeen hun is overkomen. Op deze manier laten we kinderen zien dat het niet aan hen ligt. Daarbij wordt er niet om de hete brij heen gedraaid.”
Danny vervolgt haar verhaal: “Je moet kinderen onvoorwaardelijkheid bieden. Deze kinderen zijn vaak van plek naar plek gegaan. Een meisje van dertien is nu al op haar elfde plek. Dat meisje zegt tegen mij: ‘Rot op met je therapie, ik ben het beu’. Dan laten we haar keer op keer zien dat we er echt voor haar zijn. Hoe erg ze ons ook probeert af te stoten, de volgende dag staan we weer voor haar klaar. Dat kennen deze kinderen niet.” Miriam: “Pleegouders proberen wij juist dát via trainingen en individuele contacten helder te maken. Door dit soort voorbeelden te geven, ontstaat er begrip en loopt de irritatie minder snel op. Pleegkinderen met een complex trauma kunnen de gekste dingen doen; van in de gordijnen hangen tot goudvissen doorknippen.”
Paul: “Het voordeel van Kompaan en De Bocht is dat wij binnen de hele organisatie één taal spreken. We hebben jongeren die vanuit pleeggezinnen tijdelijk in een behandelgroep komen, om even afstand te creëren en professionele therapie te ondergaan, zodat ze later weer stabiel kunnen integreren in een pleeggezin.” Dat pleegouders de impact van het gedrag van een kind met een complex trauma kunnen onderschatten, bevestigt Miriam: “Het
is makkelijker gezegd dan gedaan. Van tevoren nemen pleegouders zich allerlei dingen voor, maar de praktijk is een stuk ingewikkelder. Door pleegouders te blijven ondersteunen, groeien ze in hun rol.”
“Door de nieuwe behandelmethode die we bij Kompaan en De Bocht hanteren, kunnen we kinderen hun complexe trauma’s laten verwerken”, zegt Paul. “Zo lossen we niet alleen het huidige probleem op, maar doorbreken we ook een cyclus die van generatie op generatie doorloopt. Het is tijd om nu te investeren, zodat we toekomstige trauma’s voor kunnen zijn.”
Fight, flight or freeze
De window of tolerance is de hoeveelheid stress die mensen (met een trauma) aankunnen voordat ze in de overlevingsmodus schieten. Net als in de natuur kunnen zowel kinderen als volwassenen in zulke situaties reageren als een leeuw (fight), hertje (flight) of konijntje (freeze). Hoe groot of klein zo’n raam is, valt op deze manier uit te leggen aan kinderen van alle leeftijden. Immers; hoe meer (chronische) stress, hoe kleiner het raam. Dat geeft inzicht in het eigen gedrag van kinderen, maar ook in het gedrag van de mensen om hen heen. Ook ‘ontschuldigt’ dit het kind.
Bergen van boosheid
Een kind met een vroegkinderlijk chronisch trauma heeft veel nare dingen meegemaakt, maar kon daar op het moment zelf niet boos om zijn. Ook al zijn de nare dingen nu misschien voorbij, de boosheid is opgespaard en zit er nog wel. Als het kind nu boos wordt, al is het om iets kleins, komt de oude boosheid er vanzelf bij en wordt zo groot, dat de vulkaan uitbarst. Dit gaat vanzelf. Het is belangrijk dat het kind, maar ook de omgeving, snapt dat het deze woede niet onder controle kan houden.
De methode Slapende Honden? Wakker Maken! is ontwikkeld door Arianne Struik. De traumabehandeling is een voorbereiding op de daadwerkelijke traumaverwerking in de vorm van EMDR. Dit gebeurt op basis van 6 belangrijke voorwaarden (6 testen):
- Het kind is veilig.
- Er is rust in het dagelijks leven.
- Er is een belangrijke volwassene als steun voor nu en in de toekomst.
- Het kind kan met z’n angsten omgaan, zonder overspoeld te raken.
- Er vindt een cognitieve shift plaats (het ligt niet aan mij).
- De Notendoptest (‘proefgevecht’ / is het kind klaar voor de traumaverwerking?).
Even voorstellen: de experts van Kompaan en De Bocht
v.l.n.r.: Danny de Bakker, Miriam Terranea, Anita Larmit, Paul van Rooij
Danny de Bakker is als gedragswetenschapper verbonden aan de dag- en nachtbehandelingsgroepen Orion en Steppe. Binnen deze groepen wordt de behandelmethode Slapende Honden? Wakker Maken! nu ruim anderhalf jaar gehanteerd voor de jonge kinderen.
Miriam Terranea is als gedragswetenschapper betrokken bij pleegzorg. Veel pleegkinderen hebben traumatische ervaringen, waarvoor ze uit huis geplaatst zijn. Ook een uithuisplaatsing op zichzelf kan traumatiserend zijn. Miriam geeft op dit moment de training Zorgen Voor Getraumatiseerde Kinderen aan pleegouders en pleegzorgwerkers.
Anita Larmit is coördinator van twee dag- en nachtbehandelingsgroepen van Kompaan en De Bocht. Ze werkt in de praktijk mee in de Steppe (behandelgroep 4 tot 8-jarigen), waar ze veel te maken heeft met getraumatiseerde kinderen. Anita maakt gebruik van de methodiek Slapende Honden? Wakker Maken! waarmee resultaten worden bereikt op het gebied van traumaverwerking, die in het verleden ondenkbaar waren.
Paul van Rooij is als gedragswetenschapper verantwoordelijk voor een aantal behandelgroepen binnen Kompaan en De Bocht, met doelgroepen die veelvuldig met trauma’s te maken hebben. Binnen deze groepen wordt de behandelmethode Slapende Honden?
Wakker Maken! nu ruim anderhalf jaar gehanteerd voor oudere jeugd.
